Lịch sử và quá trình hình thành thành phố Phan Rang Tháp Chàm

Tên Địa danh: Phan Rang

Địa danh Phan Rang xuất phát từ địa danh người Chăm gọi là Pangdarang hay Pandaran. Từ thế kỷ XV trở về sau, trong các sách và bản đồ ghi là Bang Đô Lang, Bang Đồ Long, Phan Lung, Phan Lang, Man Rang, Ran Ran,… 

Lịch sử hình thành:

Mùa Xuân năm Quý Tỵ (1653), được lệnh chúa Nguyễn Phúc Tần (1648 - 1687), cai cơ Hùng Lộc Hầu đã lấy vùng đất từ bờ Bắc sông Phan Lung (sông Phan Rang, sông Dinh ngày nay) ra đến núi đá Bia - Đèo Cả lập dinh Thái Khang. Vùng đất Phan Rang - Tháp Chàm thuộc phủ Diên Ninh, là một trong hai phủ của dinh Thái Khang lúc bấy giờ. Đến năm 1693, chúa Nguyễn Phúc Chu (1691 - 1725) đã mở rộng đất đai xuống phía Nam, lấy toàn bộ vùng đất từ Phan Rang đến Bình Thuận lập trấn Thuận Thành và chia thành 4 đạo : Phan Rang, Phan Thiết, Ma Li và Phố Hài; từ đó địa danh hành chính Phan Rang chính thức ra đời. Năm Minh Mạng thứ 13 (1832) trấn Thuận Thành được đổi thành hai phủ: Ninh Thuận và Hàm Thuận. Năm Thành Thái thứ 13 (1901) ngày 20/5/1901, triều Nguyễn thành lập tỉnh Phan Rang, bao gồm các đạo Ninh Thuận, huyện An Phước và huyện Tân Khai.

Năm Thành Thái thứ 13 (1901) ngày 20 tháng 5 năm 1901, triều Nguyễn thành lập tỉnh Phan Rang, bao gồm các đạo Ninh Thuận, huyện An Phước và huyện Tân Khai. Từ đầu thế kỷ XX đến sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, cùng với tỉnh Ninh Thuận, thành phố Phan Rang - Tháp Chàm cũng trải qua nhiều lần chia tách, tái lập thay đổi địa danh và địa giới hành chính.

Ngày 28 tháng 01 năm 1946, người Pháp tái chiếm tỉnh Ninh Thuận, chính quyền cách mạng lúc bấy giờ đã phân chia lại địa bàn và khu vực để thuận lợi cho chỉ đạo kháng chiến. Toàn tỉnh được chia thành 3 huyện là Ninh Hải Hạ, Ninh Hải Thượng và huyện Ninh Sơn (thị xã Phan Rang - Tháp Chàm thuộc Ninh Hải Hạ) và đến tháng 02 năm 1947 bỏ huyện để lập thành 5 vùng, ta gọi vùng đất Phan Rang -Tháp Chàm là vùng 5. Tháng 8 năm 1948, vùng 5 được chính quyền Cách mạng đổi thành thị xã Phan Rang - Tháp Chàm. Từ đó, địa danh Phan Rang - Tháp Chàm chính thức ra đời.

Trước năm 1975, chính quyền Việt Nam Cộng Hoà chia Phan Rang - Tháp Chàm thành 2 đơn vị hành chính là thị trấn An Sơn là quận lỵ quận Bửu Sơn (đóng lại phương Đô Vinh ngày nay). Thị xã Phan Rang là tỉnh lỵ tỉnh Ninh Thuận. Sau năm 1975, Phan Rang - Tháp Chàm có 9 phường là Đô Vinh, Bảo An, Phước Mỹ, Phủ Hà, Thanh Phong, Mỹ Hương, Kinh Dinh, Đạo Long và Tấn Tài. Từ tháng 2 năm 1976 đến tháng 4 năm 1977, Phan Rang - Tháp Chàm là tỉnh lỵ của tỉnh Thuận Hải (đến tháng 6 năm 1977 tỉnh lỵ chuyển về thị xã Phan Thiết).

Thực hiện Quyết định số 124/CP ngày 27 tháng 4 năm 1977 của Hội đồng Chính phủ, thị xã Phan Rang (gồm 6 phường là Phủ Hà, Thanh Sơn, Mỹ Hương, Kinh Dinh, Đạo Long và Tấn Tài) là huyện lỵ huyện Ninh Hải; thị trấn Tháp Chàm (gồm 3 phường là Đô Vinh, Bảo An và Phước Mỹ) là huyện lỵ của huyện An Sơn.

Thực hiện Quyết định số 45/QĐ-HĐBT ngày 01 tháng 9 năm 1981 của Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ), thị xã Phan Rang - Tháp Chàm được tái lập gồm 9 phường 03 xã và khu kinh tế mới Sông Than (thuộc địa bàn huyện Ninh Sơn) và chính thức đi vào hoạt động từ ngày 01 tháng 01 năm 1982; là thị xã trọng điểm khu vực phía Bắc tỉnh Thuận Hải.

Đến ngày 26 tháng 12 năm 1991, trong kỳ họp thứ X, Quốc hội khoá VIII đã ra quyết định chia tỉnh Thuận Hải thành hai tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận. Tỉnh Ninh Thuận được tái lập và chính thức đi vào hoạt động từ ngày 01 tháng 4 năm 1992; thị xã Phan Rang - Tháp Chàm trở lại vị trí tỉnh lỵ tỉnh Ninh Thuận. Lúc này, Phan Rang – Tháp Chàm có 9 phường và 04 xã. Ngày 25 tháng 12 năm 2002, thực hiện Nghị định số 99/2001/NĐ-CP của Chính Phủ, sau khi thành lập và điều chỉnh địa giới hành chính các phường, xã, thị xã Phan Rang - Tháp Chàm có các đơn vị hành chính bao gồm phường Đô Vinh, Bảo An, Phước Mỹ, Phủ Hà, Thanh Sơn, Mỹ Hương, Đạo Long, Tấn Tài, Kinh Dinh, Mỹ Đông, Đài Sơn, Đông Hải và các xã Thành Hải, Văn Hải, Mỹ Hải với diện tích tự nhiên là 7.937,56 ha và dân số trên 135.000 người. Ngày 02 tháng 02 năm 2005, Bộ xây dựng ban hành Quyết định số 132/QĐ- BXD công nhận thị xã Phan Rang - Tháp Chàm là đô thị loại III. Ngày 08 tháng 02 năm 2007, Chính phủ ban hành Nghị định số 21/2007/NĐ-CP về việc thành lập thành phố Phan Rang - Tháp Chàm trên cơ sở toàn bộ diện tích tự nhiên, dân số và các đơn vị hành chính trực thuộc của thị xã Phan Rang - Tháp Chàm.

Từ ngày 21 tháng 01 năm 2008, thành phố Phan Rang- Tháp Chàm có sự điều chỉnh địa giới giữa các xã Mỹ Hải, Văn Hải, các phường Mỹ Đông, Tấn Tài, Thanh Sơn; thành lập mới phường Mỹ Bình (từ một phần của xã Mỹ Hải, xã Văn Hải); thành lập phường Mỹ Hải (từ phần còn lại của xã Mỹ Hải); thành lập phường Văn Hải (từ phần còn lại của xã Văn Hải). Hiện nay, thành phố Phan Rang – Tháp Chàm có 16 đơn vị hành chính trực thuộc gồm 15 phường là Đô Vinh, Bảo An, Phước Mỹ, Phủ Hà, Đài Sơn, Thanh Sơn, Kinh Dinh, Mỹ Hương, Tấn Tài, Đạo Long, Đông Hải, Mỹ Đông, Mỹ Bình, Mỹ Hải, Văn Hải và Thành Hải.

Ngày 26 tháng 02 năm 2015, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 252/QĐ-TTg công nhận thành phố Phan Rang – Tháp Chàm là đô thị loại II trực thuộc tỉnh Ninh Thuận.